dinsdag 19 februari 2008

Het boek als galdepot


Geen wonder dat de Oostenrijkers Thomas Bernhard haten. Tot afgelopen zaterdag dacht ik dat de afkeer van Nestbeschmutzer als Bernhard en Jelinek in eigen land werd ingegeven door een sterk ingekookte burgerlijkheid, vet en zwaar als de Goulaschsuppe in hotel Kreuzhof. Zo zout heb je het nog niet gegeten.

Weinig kon ik vermoeden dat ik, geconfronteerd met de keuze tussen kunstenaar en koekoeksklok, nog eens de kant van het gefiguurzaagde uurwerk zou kiezen. Maar een paar uur met 'Gathering evidence', de memoires van Thomas Bernhard, in de trein van Tirol naar Utrecht, en alles veranderde. Eerst verzette ik mij nog. Ik en balkonbakken met geraniums? Doorlezen! Ik en knoedelsoep? Wat schrijft die man toch prachtig! Pas toen ik de wens voelde om mij voor de ICE te werpen waarin ik zat te lezen, begon het mij te dagen.

Bernhards grootvader, degene van wie hij als kind het meest hield, dreigde voortdurend met suicide. Bernhard zelf heeft zich talloze malen willen verhangen. Nu was ik de volgende in de rij.

Lees Primo Levi en je hart scheurt, maar je verliest niet alle hoop. Lees Brian Keenan en je ziet momenten van loutering in de diepste kwelling. En mensen blijken slecht, maar ook goed. Misschien dat Bernhard zo misvormd was door zijn ervaringen als kind dat hij ook als volwassene niet in staat bleek tot een gedifferentieerde visie. Misschien dat hij niet anders kon dan zijn autobiografie gebruiken als galdepot.

Ieder mens is geneigd steeds opnieuw de omstandigheden te creeren die hij als kind heeft gekend. Werd hij gehaat, zoals Bernhard door zijn moeder, dan zal hij ervoor zorgen dat hij later steeds opnieuw gehaat wordt. Herhalingsdwang, noemde Freud dat. Natuurlijk mag ook de literatuur daarvoor worden ingezet. De lezer als de boze moeder.

Alleen wilde ik die niet zijn. Ik had geen trek in de agressie die Bernhards onvermengde bitterheid opwekt. En dus maakte ik mij los uit de keten van ongeluk, werd niet de volgende generatie. Even had ik de zweep in handen gehad waar Bernhards moeder hem genadeloos mee afranselde. Toen koos ik de kant van het mishandelde kind. Dat kon alleen door het boek van de man met een harde klap dicht te slaan.

3 opmerkingen:

Anoniem zei

Lezen of niet lezen?

Anoniem zei

Nou, in ieder geval is het lezen op eigen risico - er zou een waarschuwing van regeringswege op het omslag moeten staan: dit boek is een ernstig gevaar voor uw gezondheid!

Anoniem zei

Maar Pauline, heb jij dan niet dat je het boek dichtslaat en je blij realiseert dat jouw leven zo erg nog niet is? Alleen al om die reden houd ik erg van TB én omdat hij in zijn negativisme nooit ontbloot is van humor.
@rob geurtsen: zeker wel lezen, dus.