Paso el tiempo

Bekennen dat je hebt geleefd, in de titel van je memoires: dat belooft wat. Maar de bekentenissen van Neruda lijken zich te beperken tot zijn publieke leven. Wie bladert in de Spaanse editie met alleen wat rudimentair Latijn en een dertig jaar oude acht voor Frans, ziet dat de namen van de vrouwen in zijn leven vrijwel ontbreken. 'Paso el tiempo' staat er op pagina 144. We spreken 1936. Er ging tijd voorbij. Er gebeurde van alles. We hebben het er niet meer over. Nou is Neruda ons natuurlijk geen verantwoording schuldig. Maar kies dan ook niet zo'n titel.

Maruca wordt niet genoemd. Malva Marina komt in de index ook niet voor. Mao Tse Tung wel. Drie keer. Malva Marina en Maruca staan alleen in het biografische overzicht achterin. Dat Malva Marina in 1943 stierf blijft daar echter onvermeld. En Maruca's naam is verminkt: verkeerd overgenomen door Spaanse auteurs die het Nederlands niet begrijpen, en die ook nog dyslectisch waren, of dronken. Maria Antonieta Agenaar Vogelzanz: dat hebben ze ervan gemaakt.

Maruca ontmoeten via Neruda is dus onmogelijk. Ook de Neruda-vorsers maken het niet gemakkelijk een beeld van haar te krijgen. Was ze maar geschilderd door Velazquez, dacht ik vanmiddag, toen ik in het Prado was. Binnenkomen in het museum was niet gemakkelijk, want Madrid heeft de efficientie als concept nog niet omarmd. Maar toen ik eenmaal de koningen, troonopvolgsters, dwerghofdames en hofnarren in de ogen had gekeken die Velazquez schilderde, was ik het wachten en de Madrileense kortafheid vergeten. (Het woord 'no' wordt hier veelvuldig en zonder verontschuldiging uitgesproken.)

Velazquez was de hofschilder die het aandurfde om zijn weldoener, de onooglijke Philips de Vierde, en diens familie en hofentourage vast te leggen als mensen die opgesloten zijn in hun rol. Of misschien kon hij niet anders, waren zijn schilderhand en scherpe blik te direct met elkaar verbonden om obligate beeltenissen af te leveren. Prachtig zijn zelfs de stijfste staatsieportretten, waarvoor vrouwen op paarden zijn gehesen, in gewaden waar zij beiden bijna in verdwijnen. Velazquez heeft juist die ene seconde vastgelegd waarin zij niet langer konden verbergen hoe zij zich voelden.

Prachtig is ook het schilderij van een oude non, met een lepe uitdrukking in de ogen. Ze heeft haar houten kruis vast alsof het een wapen is waarmee ze je met graagte af zou rossen. Je hoeft er niet eens een ketter voor te zijn. Een portret van Velazquez had mij meer kunnen vertellen over Maruca dan alle woorden van Neruda en zijn biografen bij elkaar.